مهمترین آیه ای که ما را به صلوات بر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله رهنمون می سازد همان آیه مشهور سوره احزاب است که می فرماید:
إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً (56)
در این آیه به کسانی که ایمان آورده اند دو دستور داده شده که یکی « صَلُّوا » است و دیگری « سَلِّمُوا»در این نوشته برآنیم تا معنای این دو واژه را با تکیه بر معتبرترین فرهنگ های لغت و تفاسیر مطرح بیان کنیم تا وقتی این آیه شریفه را می خوانیم و یا می شنویم بدانیم که خداوند متعال از ما چه خواسته است و تکلیف ما چیست.
معنای «صَلُّوا»
«صَلُّوا» از ریشه (صلو) است که وقتی چهره صلاة به خود می گیرد معنای آن دعا و استغفار می شود.(1) صلاة در اصطلاح شرع به همان عمل عبادی خاص اطلاق می شود که ما به آن نماز می گوییم.(2)
صلوات هم که جمع صلاة است بسته به فاعلش؛ معنای متفاوتی می گیرد. اگر صلوات از جانب رسول خدا صلی الله علیه و آله باشد و در حق مسلمانان صورت گرفته باشد معنایش دعای آن حضرت برای آنها و یادکردنشان خواهد بود. صلوات خدا بر انبیاء و مخلوقان صالحش به معنای ثنا و یادی نیک از آنهاست. برخی هم گفته اند به معنای بخش و غفران آنها از سوی خداوند متعال است. صلاة مردم نسبت به کسی که از دنیا رفته است به معنای دعا آنها برای اوست و صلاة ملائکه یعنی طلب بخشش از سوی آنهاست.(3) راغب در مفردات می نویسد: صلوات اگر از جانب ملائکه و یا مردم باشد به معنای دعا و استغفار خواهد بود.(4)
با توجه به معانی گفته شده برای صلوات (جمع صلاة) به نظر می رسد صلوات در آیه مورد بحث که مورد امر واقع شده است به معنای دعا برای علو درجات رسول خدا صلی الله علیه و آله و طلب رحمت بیشتر برای آن حضرت باشد.(5)
علامه طباطبایی(ره) در تفسیر این آیه می نویسد: کلمه «صلاة» در اصل به معناى انعطاف بوده و صلاة خدا بر پیغمبر به معناى انعطاف او به وى است، به وسیله رحمتش؛ البته انعطافى مطلق، چون در آیه شریفه صلاة را مقید به قیدى نکرده است و همچنین صلاة ملائکه بر آن جناب، انعطاف ایشان است بر وى، به اینکه او را تزکیه نموده و برایش استغفار کنند و صلاة مؤمنین بر او انعطاف ایشان است به وسیله درخواست رحمت براى او.
ایشان در ادامه می نویسند: از طریق شیعه و سنى هم روایت بسیار زیاد رسیده به اینکه روش صلوات فرستادن مؤمنین بر آن جناب، اینگونه است که از خدا بخواهند بر او و آل او صلوات بفرستد.(6)
معنای «سَلِّمُوا »
«سَلِّمُوا» از ماده «سلم» است که وقتی به قالب تفعیل وارد شود فعل امر سَلِّمُوا و مصدر تسلیم از آن ساخته می شود. «تسلیم» به دو معنا آمده است: یکی راضی بودن به حکم است و دیگری سلام کردن است.(7)
العین می نویسد: «سلام» به معنای سلامت است و اینکه مردم می گویند: «السلام علیکم» معنایش این است: از جانب خداوند متعال، سلامت بر شما ارزانی باد(8) به عبارت دیگر ما با سلام از خدا درخواست می کنیم تا فرد سلام شونده را از هر گونه عیب و نقص حفظ کرده و به سلامت بدارد.
روایاتی که در شرح و توضیح این آیه وارد شده است دو دسته اند: در برخی، سلام به معنای تسلیم بودن است و در برخی، سلام به همان معنای سلام کردن فرض گرفته شده است.
از روایات دسته اول می توان به این روایت اشاره کرد که امام صادق علیه السلام در پاسخ به سوال ابوبصیر که از معنای تسلیم سوال کرد ؛ فرمود: «هو التسلیم له فى الامور؛ منظور تسلیم بودن در برابر او در هر کار است»(9) و از روایات دسته دوم می توان به این روایت اشاره کرد:
یکى از یاران پیامبر صلی الله علیه و آله به نام کعب نقل مىکند: هنگامى که آیه فوق نازل شد به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض کردیم ما کیفیت سلام بر شما را مىدانیم، ولى صلوات بر شما چگونه است؟ [حضرت بی آنکه آن معنای فهمیده شده از تسلیم را رد کند اینگونه] پاسخ دادند: بگویید «اللّهمّ صَلِّ على مُحمُدٍ و على آلِ مُحمّدٍ کَمَا صَلَّیتَ عَلى آلِ اِبراهیمَ اِنَّکَ حَمیدٌ مجیدٌ اللّهمّ بارِک علَى مُحَمّدٍ و على آل محمد کما بارکتَ على آل ابراهیمَ اِنّکَ حمیدٌ مجیدٌ» .(10)
از پاسخی که حضرت می دهند و در آن کیفیت صلوات را بیان می کنند معلوم می شود فهم آنها از تسلیم که همان سلام کردن باشد را امضاء کرده است.
با توجه به روایاتی که بیان شد؛ «تسلیم» در این آیه هم می تواند به معنای تسلیم بودن در برابر احکام و اوامر رسول خدا صلی الله علیه و آله باشد و هم می توان آن را به معنای دعا برای آن حضرت گرفت.
از این رو تفسیر نمونه هر دو معنا را در آیه مورد بحث لحاظ کرده است و نوشته است: اى کسانى که ایمان آوردهاید بر او درود بفرستید و سلام بگوئید و در برابر فرمان او تسلیم باشید.(11) آنگاه در یک جمع بندی مناسب می نویسد:
گرچه این دو معنى براى سلام کاملا متفاوت به نظر مىرسد؛ ولى با دقت مىتوان آنها را به نقطه واحدى معطوف کرد و آن تسلیم قولى و عملى در برابر پیامبر صلی الله علیه و آله است؛ زیرا کسى که به او سلام مىفرستد و تقاضاى سلامت او را از خدا مىکند نسبت به او عشق مىورزد و او را به عنوان پیامبرى واجب الاطاعه مىشناسد.(12)
1. لسان العرب ج14 ص 464. مقاییس اللغة آن را از ماده صلی می داند.
2. مقاییس در معنای اصطلاحی صلاة می نویسد: الصلاة: هی الّتی جاء بها الشرع
3. صلوات الرسول للمسلمین: دعاؤه لهم و ذکرهم. و صلوات الله على أنبیائه و الصالحین من خلقه: حسن ثنائه علیهم و حسن ذکره لهم. و قیل: مغفرته لهم. و صلاة الناس على المیت: الدعاء. و صلاة الملائکة: الاستغفار. العین ج 7 ص 154
4. المفردات ج1 ص491
5. آل رسول خدا ص هم که طبق روایت ملحق به آن حضرتند نیز مشمول این دعایند.
6. ترجمه المیزان ج16 ص 507
7. التَّسْلِیمُ: بذل الرضا بالحکم. و التَّسْلِیمُ: السَّلام. لسان العرب ج12 ص295
8. السلام یکون بمعنى السلامة. و قول الناس: السلام علیکم، أی: السلامة من الله علیکم. العین ج7 ص265
9. بحار ج17 ص19
10. امالی صدوق (ره) ص386
11. تفسیر نمونه ج17 ص416
12. همان ص 418
اخذ:تبیان
