آثار و برکات روزه
چنانکه گفتیم حقیقت روزه تقواى همه جانبه است و هر که . . .
آثار و برکات روزه
چنانکه گفتیم حقیقت روزه تقواى همه جانبه است و هر که به تقوا دست پیدا کند به ثمرات دنیوى و اخروى فراوانى که قرآن و روایات به طور گسترده بدان اشاره کردند دست مىیابد. اما براى آنکه از کلى گویى خارج شده و به طور خاص به ثمرات تقواى ناشى از روزه نایل شو یم به بخشى از آن اشاره مىکنیم.
در یک تقسیم بندى کلى - هر چند بعضى عناوین قابل تداخل در یکدیگرند - بخشى از آثار روزه را مىتوان به آثار فردى و آثار اجتماعى تقسیم کرد.
آثار فردى
1) تقویت مکارم اخلاقى: ماه مبارک رمضان ماه ایجاد و تقویت بسیارى از ملکات اخلاقى است که آدمى مىتواند با نهادینه کردن و درونى کردن این ملکات، راه خود را براى حرکت در این مسیر در ماههاى بعد فراهم سازد. تقویت اراده و رسیدن به حریت و آزادگى اولین ثمره روزه است. انسانى که در ماههاى دیگر به محض اراده خوردن و آشامیدن و دیدن شنیدن و گفتن هر چیز به انجام آن قادر بود. در این ماه با سختى فراوان باید مانع این همه شود. چنین کنترلى روح را از بند شهوات آزاد مىکند و اراده آدمى را تقویت مىنماید. تقویت ارادهاى ک ه مىتواند سرآغاز ارادههاى بزرگتر و پولادینتر گردد.
مبناى انسانیت بر تزکیه نفس و مبناى تزکیه نفس بر تقویت اراده است، روزهدار در این ماه با تقویت اراده، قواى جسمى حیوانى را که در دیگر ماهها قدرتمند شده بودند ضعیف مىکند و قواى ضعیف شده روحانى را تقویت مىکند بگونهاى که برخواستههاى شهوانى غلبه کند1 و این مبدأ و مقصد خودسازى است.
تقویت اراده امکان صبر بر نعمت و معصیت و مصیبت را به آدمى عطا مىکند به گونهاى که تمامى حالات، روحیات، گفتارها و کردارهاى او در راستاى رضاى الهى قرار مىگیرد و به مقام صابران که در قرآن بشارت الهى را به همراه دارد نایل مىشود. در روایات رسیدن به مقام صب ر از جمله حکمتهاى روزه معرفى شده است.2
در حدیثى از پیامبر(ص) نصف روزه «صبر» شمرده شده: «الصّیام نصفه الصبر»3
حاصل این ملکات اخلاقى رسیدن به اخلاص است و اخلاص آدمى را همرنگ خداوند مىسازد و او را آینه صفات و اسماء الهى مىنماید: «صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً».4
از حضرت فاطمه(س) در زمینه نقش روزه در اخلاص نقل شده که: «خداوند روزه را به خاطر تثبیت اخلاص واجب فرموده است».5
2) آسایش دنیوى و اخروى: روزه علاوه بر رشد فضایل اخلاقى نقش بسزایى در آسایش دنیوى انسان چه در امور مادى و چه در امور معنوى دارد که در زیر به آن مىپردازیم.
روزه، شدّت شهوت را فرو مىنشاند. بسیارى از لغزشهاى آدمى در زندگى ناشى از شهوات جنسى است بویژه اینکه جوانان در دوران تجرد با این معضل روبرویند از این رو در روایات به نقش روزه در مهار این قوه حساس اشاره شده است: در روایتى از پیامبر اکرم آمده است که: «بر شما باد به روزه گرفتن که آن رگها را مىبُرد (شهوت را کم مىکند) و سرمستى را مىبَرد.»
الف) آثار مادى روزه:
یکى از فواید بسیار مهم روزه مسأله بهداشت جسمى روزهدار است. بدن پس از یک سال سوخت و ساز و فعالیت مداوم فرصت استراحتى پیدا مىکند تا نیروى تازهاى بگیرد و از سوى دیگر ذخایر چربى که زیانهاى فراوانى بر بدن دارد تحلیل رفته و کاسته مىش ود. پیامبر اکرم(ص) با جملهاى ساده و کوتاه که در بر دارنده تمامى منافع طبّى روزه است بر این مهم تأکید کرده مىفرماید: «صوموا تصحّوا؛ روزه بگیرید تا سالم بمانید.»6 نظر به آنکه این بُعد از روزه در میان دانشمندان، زیاد مورد توجه بوده و درباره آن بحث شده به همین مقدار کفایت مىکنیم.7
اثر دوم اینکه روزه، شدّت شهوت را فرو مىنشاند. بسیارى از لغزشهاى آدمى در زندگى ناشى از شهوات جنسى است بویژه اینکه جوانان در دوران تجرد با این معضل روبرویند از این رو در روایات به نقش روزه در مهار این قوه حساس اشاره شده است:
در روایتى از پیامبر اکرم آمده است که: «بر شما باد به روزه گرفتن که آن رگها را مىبُرد (شهوت را کم مىکند) و سرمستى را مىبَرد.»8
اثر سوم از آثار مادى روزه، نظم اقتصادى و معیشتى روزهدار است. رعایت حد اعتدال در خوردن و آشامیدن به کم شدن بخشى از خواستههاى جسمى و در نهایت به بهبود وضع مادى روزهدار و میانهروى او در زندگى کمک مىکند.(9) علاوه بر آن چون اعضاى خانواده به مدت یکماه در وقت افطار و سحر به طور منظم بر سر سفره حاضر مىشوند تداوم این عمل سبب تقویت نظم در خانواده مىگردد.
ب) آثار معنوى:
بالاتر از آثار مادى روزه، آثار گسترده معنوى آن است،گذشته از آنچه در بحث از تقویت ملکات اخلاقى گفته شد روزه باعث دور شدن شیطان10، رهایى از آتش جهنم،11 بخشش گناهان،12 آرامش روحى،13 استجابت دعا14، رسیدن به یقین و معرفت15 و پاداش فراوان اخروى16 براى روزهدار مىگردد که هر یک از این فواید بطور گسترده، در روایات مورد توجه قرار گرفته است.
آثار اجتماعى روزه
روزه اگر با رعایت آداب لازم و توجه به توصیههاى ارایه شده توسط معصومین صورت بگیرد فواید جمعى فراوانى به همراه دارد که به طور خلاصه به بخشى از آنها اشاره مىکنیم.
1) مواسات و همدردى با بینوایان: تحمل تشنگى و گرسنگى هر چند مدت اندکى باشد آدمى را به یاد بینوایان مىاندازد و روحیه شفقت و مهربانى و کمک به همنوع و بذل و بخشش و سخاوت و در نهایت تواضع و فروتنى نسبت به دیگران بویژه کسانى که از حیث معیشتى در سطح پایینترى قرار دارند را در وجود انسان زنده مىکند. امام حسن عسگرى(ع) در پاسخ به پرسش از علت واجب شدن روزه فرمودند: «تا توانگر درد گرسنگى را بچشد و در نتیجه به مستمندان کمک کند».17
2) ایجاد امنیت اجتماعى: روزهدار براى هدر نرفتن نتیجه گرسنگى و تشنگى کوشش مىکند حداقل در ماه رمضان بخشى از گناهان خود را ترک کند بویژه که این گناهان مىتواند مربوط به حوزه زندگى اجتماعى باشد. آمارهایى که همواره توسط مقامات انتظامى درباره کاهش روند جرم و جنایت در ماه رمضان منتشر مىشود بهترین دلیل بر این مسأله است.
3) استحکام پیوندهاى خانوادگى: از جمله وظایف مؤمن روزهدار آن است که در این ماه در اخلاق فردى و اجتماعى خود تجدید نظر کند «احترام به سالمندان، ترحم بر کوچک و بزرگ، صله ارحام و افطار دادن» تنها بخشى از توصیههاى پیامبر در خطبهاى است که در آخرین جمعه ماه شعبان ایراد کردند و در آن وظایف روزهدار و فضایل روزه را بر شمردند. با دقت در این توصیهها اصلاح روح حاکم بر پیوندهاى اجتماعى روزهدار به وضوح مشاهده مىگردد.18
با امید به آنکه بتوانیم از این ماه پر برکت کمال استفاده را نماییم.
1) تفسیر التحریر و التنویر، محمد الطاهر ابن عاشور، ج 1، ص 159.
2) بحارالانوار، ج 96، ص 369، ح 51، حدیث امام رضا7.
3) تفسیر المنار، ج 2، ص 154.
4) سوره بقره، آیه 138.
5) بحارالانوار، ج 96، 368.
6) تفسیر المنیر، الدکتور وهبه الزحیلى؛ جامع الاحادیث، ج 9، ص 100.
7) میزان الحکمه، ج 7، ص 3209 ؛ به نقل از کنز العمال، حدیث 23610.
8) میزان الحکمه، ج 7، ص 3209 ؛ به نقل از کنز العمال، حدیث 23610.
9) تفسیر المنیر، ج 2، ص 131 با تصرف.
10) بحارالانوار، ج 96، ص 255.
11) میزان الحکمه، ج 7، ح 10922.
12) بحار، ج 96، ص 355.
13) امالى الطوسى، ص 296، ح 586.
14) عیون الاخبار، ج 1، ص 297 - 298.
15) بحارالانوار، ج 77، ص 27.
16) همان منبع، ج 96، ص 355.
17) همان منبع، ص 369.
18) بحارالانوار، ج 96، ص 358.
