در زندگی مادی انسان عوامل فراوانی وجود دارد که غفلت را به همراه می آورد و انسان را به کج راهه می برد. تیرهای وسوسه شیاطین نیز از هر سو به طرف انسان پرتاب می گردد و گاه بر جان انسان زخم می نشاند.

اما سوال این است که برای مبارزه با غفلت چه باید کرد؟ در مواجهه با حمله ناجوانمردانه شیطان چه سلاحی را باید به کار برد و چگونه باید از خود حفاظت نمود؟ در صورت زخم برداشتن از تیرهای وسوسه انگیز او با چه دارویی باید به مداوای زخم درون پرداخت؟

قرآن, پاسخ هر سه سوال را با یک جمله به دست ما سپرده, چنین می گوید:

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً.

«اى کسانى که ایمان آورده اید, خدا را فراوان یاد کنید.»

البته این فراوانی نباید یکجا و فله ای باشد. بلکه به قول شاعر باید آهسته و پیوسته باشد. خداوند در ادامه این آیه می فرماید:

وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا.

«و صبح و شام او را تسبیح و تنزیه نمائید.»(1)

بنابراین یاد خدا باید دارای دو ویژگی باشد. هم کثیر و فراوان و هم مداوم و همیشگی باشد. چراکه یاد خدا برای روح و جان انسان همچون غذا و آب است برای تن.

به این ترتیب قرآن دستگاهی هوشمند و چندکاره را در اختیار همه مؤمنان قرار داده است و آنان را موظف کرده تا در همه حال از آن بهره گیرند. دستگاهی که عمری به درازای قیامت دارد و نامش «ذکر کثیر» (فراوان به یاد خدا بودن) است.

اولین کارایی ذکر کثیر این است که مستی غفلت را از سر می پراند و هوشیاری همیشگی را به دنبال دارد. آری, غفلت هنگامی به سراغ ما می آید که به هوش نباشیم و مست هوای نفس شده باشیم. اما اگر همیشه به یاد خدا باشیم و فراوان از او یاد کنیم, دیگر جایی برای غفلت باقی نخواهد ماند.

کارایی دوم ذکر کثیر, دفاع و مبارزه در برابر شیطان است. این ابزار توانمند, سلاحی است که هم در برابر دشمن دفاع می کند و هم با او به مقابله می پردازد. سلاحی هوشمند که هم کمین شیطان را می شناسد و انسان را از آن می رهاند؛ و هم سپری است آهنین در برابر تیرهای نافذ و خطرناک این موجود پلید. هم او را عقب می نشاند و سرزمینهای اشغالی نفس را از او باز پس می گیرد و هم به پاکسازی محیط های آلوده می پردازد.

کارایی سوم ذکر کثیر درمان است. مسلما اگر انسان از این ابزار استفاده نکند و شیطان را دست کم بگیرد, تیرهای شیطان روح لطیف او را زخم آلود می کند. تیرهایی از جنس شهوت و یا غضب.

با این حال ذکر کثیر به قدری توانمند است که می تواند روح زخم خورده انسان را زنده کند و جانی تازه به او ببخشد. می تواند به ترمیم آن بپردازد و سامانی دوباره ببخشد.

اینها برخی از کارایی های این دستگاه چند منظوره است. اما ما بقی باشد برای آنان که از تبلیغ ما به وجد آمدند و همین الان در صدد تهیه این کالای گرانبها می باشند.

ذکر کثیر چیست؟

«ذکر» مقابل فراموشی و نسیان قرار دارد و به معنای «به یاد بودن» است.(2) اما معمولا در میان مردم به تلفظ برخی از اسم ها و یا به زبان آوردن برخی از صفت ها, ذکر گفته می شود که باید گفت این یکی از مصادیق این مفهوم گسترده است.  به بیان دیگر معمولا انسانها با به زبان آوردن نام و یا صفات دیگران به یاد آنها می افتند و ذهن خود را متوجه آنها می سازند. اما ممکن است انسان با دیدن یک عکس و یا مرور یک خاطره در ذهن خود به یاد دیگران بیافتد.

با این مقدمه باید گفت که معنای واقعی «ذکر کثیر» این است که با تمام وجود رو به سوی خدا کنیم و همواره متوجه او باشیم. نه اینکه تنها با زبان و لقلقه لسان, ذکری را تکرار نماییم. البته نباید منکر این شد که به زبان آوردن اذکار می تواند مقدمه خوبی برای رسیدن به حقیقت ذکر باشد. اما سخن این است که نباید در این مقدمه ماند و در جا زد.

بنابراین این آیه می خواهد بگوید که ای مومنان! چنان یاد خدا باشید که روشنایی آن در همه اعمالتان پرتو افکن باشد. یعنی به هنگام عبادت یاد او کنید و حضور قلب و اخلاص داشته باشید. به هنگام حضور در صحنه هاى گناه یاد او کنید و چشم بپوشید و یا اگر لغزشى رویداد توبه کنید و به راه حق باز گردید. به هنگام دریافتی نعمت های پروردگار یاد او کنید و شکرگزار باشید و به هنگام بلا و مصیبت یاد او کنید و صبور و شکیبا باشید.

خلاصه یاد او را که در هر صحنه اى از صحنه هاى زندگى انگیزه واکنش مناسب و الهى است، فراموش ننمائید.

بهترین دستگاه

به نظر شما اگر دستگاهی کاراتر و بهتر از ذکر کثیر وجود داشت, خداوند آن را از ما دریغ می نمود؟ مسلما خداوند بهترین و کاراترین جنس خود را در اختیار مشتریانش قرار داده تا از آن استفاده کنند و صفایش را ببرند. رسول خدا صلّی‌الله علیه‌وآله می فرماید:

آیا مى خواهید شما را به بهترین اعمال خبر دهم؟ عملى که برای بالا بردن درجه شما از همه اعمال مؤثرتر است و درجه شما را بالاتر مى‏برد؟ کاری که از هر عمل دیگری نزد مالک و صاحب اختیارتان پاکیزه تر و از درهم و دینار برایتان بهتراست؟ عملی که حتى از جهاد در راه خدا هم پرارزش تر است؟

اصحاب عرضه داشتند: بله، بفرمایید ای رسول خدا! پیامبر خدا فرمود:

آن عمل, ذکر کثیر خداوند (فراوان یاد خدا بودن) است.(3)

امام صادق علیه‌السلام می فرماید:

مردى نزد رسول خدا صلّی‌الله علیه‌وآله آمد و عرضه داشت: بهترین اهل مسجد کیست؟ پیامبر فرمود: آن کس که بیشتر ذکر مى‏گوید.(4)

مصادیق ذکر کثیر

با اینکه این آیه به ما می آموزد که انسان با هر زبانی و هر ذکری می تواند خدا را یاد کند, اما روایاتی به دست ما رسیده که مصداق هایی از ذکر کثیر را نیز برای ما روشن ساخته است. برای نمونه امام صادق علیه‌السلام می فرماید:

«تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام از جمله همان ذکر کثیر است که خداوند عزّ و جلّ فرموده است: «خدا را بسیار یاد کنید.»(5)

همانطور که می دانید تسبیحات حضرت زهرا, 34 بار الله اکبر, 33 بار الحمد لله و 33 بار سبحان الله است.

در روایت دیگری از امام صادق علیه‌السلام می خوانیم که 30 بار گفتن تسبیحات اربعه یعنی جمله «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ» از جمله مصادیق ذکر کثیر است.(6)

روایتی از امام باقر علیه السلام نیز گفتن جمله «لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیم»‏ را مصداق آن می داند.(7)

خداوندا! ما را از جمله عمل کنندگان به این آیه قرآن قرار بده و این دستگاه چند کاره پر خیر و برکت را به ما نیز ارزانی دار.

 کارشناس گروه دین و اندیشه تبیان

پی نوشت ها:

1- سوره احزاب, آیه 41.

2- قاموس قرآن، ج‏3، ص 15.

3- الکافی, ج 2, ص 499.

4- همان.

5- الکافی, ج 2, ص 500.

6- تفسیر نور الثقلین، ج 4، ص 287.

7- همان.